yedi hadis imaminin ittifak ettigi hadisler pdf download

YEDİ HADİS İMAMININ İTTİFAK ETTİĞİ HADİSLER PDF INDIR

yedi hadis imaminin ittifak ettigi hadisler – örneği

YEDİ HADİS İMAMININ İTTİFAK ETTİĞİ HADİSLER

Çevirenin Önsözü

Hadisler; ihtilafa düşülen konularda insanları aydınlatan, böylece hida­yet ve rahmet kaynağı olan Kur’an-i Kerim’in kendisine indirildiği [2] Peygamber’in sözü olarak üstün bir değer ifade eder ve büyük önem taşır.

Hz. Peygamber (s.a.v)’in insanlara sözleriyle açıkladığı, fiilleriyle uygula­nışını gösterdiği ilahî emirlerin başında; namaz, oruç, zekat ve hac gibi iba­detler gelir. Namazların hangi vakitlerde, kaçar rekat ve nasıl kılınacağı, orucun nasıl tutulacağı, zekatın hangi mallardan, ne kadar verileceği, haccın na­sıl yapılacağı gibi hususlar Kur’an’da yer almayıp hadislerle açıklık kazanmış, İslam hukukunun birçok meselesi hadislerde verilen bilgilerle çözüme ka­vuşturulmuştur.

Yine Kur’an’da birkaç türlü yorumlanabildiği için manası kolayca anla­şılmayan (müşkil) ayetler, hadis rivayetleri sayesinde yorumlanabilir.

Hadisler aynı zamanda Kur’an’da yer almayan bir çok meseleye açıklık getirmiş, bu konulardaki uygulama şekillerini göstermiştir. Örneğin bir kadı­nın âdet halinde kılamadığı namazları kaza etmeyeceği, bir erkeğin bir hanı­mının üzerine onun teyzesi ve halasıyla evlenemeyeceği, nesep yakınlığı do­layısıyla evlenilmesi haram olan kimselerle süt yakınlığı sebebiyle de evlen­menin haram olduğu gibi hususlar, yine şuf’a hakkı ile ilgili hükümler, nineye ve baba tarafından akrabaya düşecek miras gibi meseleler Hz. Peygamber (s.a.v) tarafından çözümlenmiştir.

Kur’an-i Kerim’de temas edilmekle beraber hakkında fazla bilgi verilme­yen âhiret hayatıyla ilgili hususlar, kabir hayatı, yeniden dirilme, mahşer, he­sap, mîzan, cennet ve cehennemdeki hayat gibi konular da hadisler sayesin­de öğrenilmektedir.

Ahlakî faziletler, manevî ve ruhî gelişimi sağlayacak kurallar, düzenli bir aile hayatı için gerekli olan davranış biçimleri, insanlar arasında içtimaî ve ticarî münasebetleri düzenleyen hükümler, yönetenler ile yönetilenler arasın­daki ilişkiler gibi konularda da hadislerde geniş bilgi bulunmaktadır.

Fıkıh kültüründe yer alan bazı bilgilerin, hadis kitaplarında yer alan bazı hadislere aykırı gibi görünmesi; alimlerin, Hz. Peygamber (s.a.v)’in sünneti­nin sübûtu, hükme delaleti, mahiyeti ve gayesi konusunda farklı değerlen­dirmelere sahip oluşundan kaynaklanmaktadır. Bu sebeple de bir konuda mevcut bütün hadisleri gözden geçirmeden veya fıkıh literatüründe ve gele-neğindeki söz konusu ayrımları, sünnetle ilgili yaklaşım farklılıklarını ve tar­tışmaları bilmeden, bir hadisten ilk bakışta anlaşılan anlamı esas alıp fakihle-rin buna aykırı düşen görüşlerine eleştiri getirmek yanıltıcı olabilir. Bu sebeple de Kur’an ve Sünnet; İslam dininin, İslam akaid ve fıkhının iki aslî kaynağı olmakla birlikte bu iki kaynağı anlama ve yorumlamada belirli bir ilmî me­todun takip edilmesi, bu kaynaklar etrafında oluşan bilgi birikiminin, fıkıh kültür ve geleneğinin göz önünde bulundurulması kaçınılmaz olmaktadır.

Kitap, ‘konularına göre’ (ale’l-ebvâb) usulüne göre hazırlanmış olup 41 bölüm bulunmaktadır.

Yazar, tahric yaparken Buhârî için cilt ve sahife numarası, hadis numa­rası, bölüm ve bab başlığı; Müslim için hadis numarası, bölüm ve bab başlığı; Ebu Dâvud için hadis numarası, bölüm ve bab başlığı; Tirmizî için hadis nu­marası, bölüm ve bab başlığı; Nesâî’nin “el-Müctebâ”sı için cilt ve sahife numarası, bölüm ve bab başlığı; İbn Mâce için hadis numarası, bölüm ve bab başlığı; İmam Ahmed’in “Müsned”i için ise çoğunlukla cilt ve sahife numa­rası, bazen de hadis numarası vermiştir.

Günümüz Türkiye’sinde genellikle hadis kitabı çevirilerinde Concordan-ce usulü esas alındığı için, bu doğrultuda şu ana kadar çevrilen hadis kitap­ları; Müslim, Ebu Dâvud, Nesâî, İbn Mâce, Dârimî ile Muvatta”dır. Diğerleri, Concordance usulüne göre tercüme edilmemiştir. Dolayısıyla bu kitabın çevi­risinde de Concordance usulü esas alınmış olup hadisler, Concordance usu­lüne göre verilmiştir. Bunun için de, bu doğrultuda hazırlanmış olan Kütüb-ü Tis’a (dokuz hadis kitabı) kitabı esas alınmıştır.

Yazar, bazen hiçbir işaret göstermeksizin Nesâî için çoğunlukla bölüm başlığı ve bazen de bölüm başlığı ile birlikte cilt ve sahife numarası göstermiş. Bununla Nesâî’nin “Sünemi’1-Kübrâ” adlı eseri kastedildiği için, bizzat konu ile ilgili hadislerin geçtiği yer tespit edilip okuyucuların rahatlıkla ulaşabile­cekleri farklı cilt, sahife ve hadis numarası verilmiştir.

Yazarın, İbn Mâce için verdiği hadis numarası, Concordance usulüne uymamaktadır. Dolayısıyla İbn Mâce ile ilgili hadis numaralan, Concordance usulüne göre verilmiştir.

Yazar, konu ile ilgili hadisin tahricine, hadislerin bitiminde yer vermiştir. Fakat hadislerin tek tek tahricini göstermek için, yazann genel mahiyette ver­diği tahric, ilk rivayetin bitiminde verilmiştir. Dolayısıyla da hadislerin tek tek tahricleri yapılmıştır. Dipnotta verilen bilgilerin çevirene ait olanını belirtmek için sembolü kullanılmıştır.

Yazar, ilk rivayetin geçtiği yer ile ilgili olarak Buhârî ile Müslim’i göster­mesine rağmen bazen farklı ve bazen de karma bir metne yer vermiş, bu se­beple de okuyucuyu yanıltmamak için kaynak olarak kullandığımız kitaplar-daki metin esas alınmıştır.

“Abd” kelimesine muzaf olarak gelen Abdullah, Abdurrahman gibi isim­lerin, maksûr {kesreli) ve meftûh (fethalı) durumları dikkate alınmamış, ayrıca “İbn-i” gibi bazı terkiplerde kullanılan kısa çizgi yaygın şekilde kullanılma­dığı için atılmıştır.

Kitapta, bölüm ve bab başlığında numara verilmemesine rağmen yararı olacağı düşünülürek numaralar verilmiştir.

Kitabın sonuna, kaynak olarak kullanılan kitapların neler olduğunu gös­teren bir kaynakça konulmuştur.

Okuyucuya hadis konusunda bilgi verme mahiyetinde “Hadisin Önemi ve Mahiyeti” ile ilgili bir bölüme de yer verilmiştir.

Bazen hadis metni içerisinde yer alan birtakım kelimeleri açıklamayâ yönelik müellifin bazı ifadeleri, ya normal metin içerisinde çevrildiğinden ya da faydalı görülmediğinden dolayı tercüme edilmemiştir.

Okuyucuya yararlı olacağı düşünülerek hadisin içinde geçen ifadeler ile ilgili olarak çeşitli açıklamalar yapılmıştır.

Kitap, sahabe ismine göre esas alınmış olup bu doğrultuda rivayet edilen hadislerin varyantlarına yer verilmiştir.

Kitabın çevirisi, beş ay gibi kısa bir sürede yapılmıştır.

Eserin tercümesi esnasında hadisin orijinal metnine bağlı kalınmıştır. Za­man zaman kastedilen mananın okuyucu tarafından iyice anlaşılması için “anlaşılabilir” bir dil kullanılarak, okuyucuya bıkkınlık vermemek için bazı durumlarda tekrarlardan kaçınılmıştır.

Azami dikkat ve gayretlere rağmen, gözden kaçan tercüme hataları ola­bilir. Yapıcı eleştirilerine ve uyanlarına her zaman ihtiyaç duyduğumuz ilim sahipleri ile okuyucuların tenkit, uyan ve katkılarına şimdiden şükranlarımı sunduğumu belirtirim.

Çalışmalarımı sürdürme noktasında yakın ilgi ve teşviklerini gördüğüm değerli hocam Yusuf Kerimoğiu’na, her zaman maddi ve manevi destekleri ile teşviklerini gördüğüm değerli dostlarım Abdulhalim Ünverdi Beye, Hanifi Yılmaz Beye, Zekeriyya Efiloğlu Beye, Salih Özbey’e, Abdulkadir Ermutaf a, Halid Kaygısız’a, Reşit Güngör Kalkan’a, tercüme edilen metinlerin bir kısmı­nı gözden geçiren Mahmut Demir’e ve özellikle de yoğun iş temposuna rağ­men tercüme edilen nüshalann bir kısmını gözden geçirip çeşitli değerlendir­melerde bulunan değerli dostum Mithat Sevin’e ve bu değerli eseri kısa za­manda okuyuculara ulaştırmada büyük gayret gösteren Karınca Yayınları’nin sahibi değerli dostum Feyzuflah Birışık’a şükranlarımı arzederim.

Hadisin Önemi Ve Mahiyeti

Hadîsin Etimolojik Yapısı ve Kapsamı

“Eski “anlamındaki “Kadîrtin zıddı olan “Hadîs” kelimesi, (çoğulu e-hâdîs) tahdîs masdanndan isim olup “haber” manasına gelir.

Hadîs kelimesi, İslamiyet’le birlikte farklı bir anlam kazanmış, âdeta o-nunla kadîm olan Kur’an-ı Kerim’in mukabili kastedilerek Resulullah (s.a.v)’in sözlerine “el-Ehâdîsu’l-kavliyye, fiillerine “el-Ehâdîsu’1-fi’liyye” ve tasvip ettiği şeylere de (takrir) “el-Ehâdîsu’t-Takrîriyye” denilmiştir.[3]

Hadis alimleri, Hz. Peygamber (s.a.v)’in yaratılışıyla ilgili özelliklerini (şemâil) ve ahlakî vasıflarını da hadisin kapsamı içerisine almışlardır.

Bazı alimler, hadis teriminin kapsamını daha da genişleterek sahabe ve tabiînin şahsî beyan ve fetvalarını da bu kapsama almışlar, Hz. Peygamber (s.a.v)’e ait olan hadislere “merfû”, sahabeye ait olanlara “mevkuf”, tabiîne ait olanlara da “maktu” adını vermişlerdir.[4]

Sonraları merfû, mevkuf ve maktu terimlerinin hepsini ifade etmek üzere “haber” kelimesi kullanılmaya başlanınca, bir kısım alimler sadece sadece merfû rivayetlere, bazıları da merfû ve mevkuf rivayetlere hadis demeyi uy­gun görmüşlerdir.

Yine ilk devirlerde Resulullah (s.a.v)’in söz, fiil ve takrirleriyle birlikte sa­habe ve tabiîne ait her türlü haberi ifade etmek üzere “eser” kelimesi de kul­lanılmıştır.

Hadis ile “sünnet”in kapsamları konusunda farklı görüşler bulunmakla beraber bu iki terimin eş anlamlı olarak Resulullah (s.a.v)’in söz, fiil ve takrir­leri için kullanılması özellikle hadis alimleri arasında daha fazla kabul görmüş­tür. Ayrıca hadis ile sünnetin çerçevesini daha da genişleterek Hz. Peygamber (s.a.v)’in ahlakını, şemailini, peygamberlikten önce söylediklerini ve yaptıkla­rını da bu çerçeve içine alanlar da olmuştur.[5]

Bunun yanı sıra hadisin; Resulullah (s.a.v) tarafından vaz’ edilen sözlü mesajlar plduğunu, sünnetin ise bazen bu sözlü mesajların kendisi ve bazen de bu sözlü mesajlardan istinbat edilen hükümler olduğunu belirtenler de olmuştur.

Hadislerin Tespiti

Eskiden beri şiir, hitabet, savaş kıssaları ve nesep bilgilerinden oluşan kültürlerini şifahî yolla nakletme geleneğine sahip olan Arapların, ezberleme yetenekleri çok gelişmişti. Bununla beraber İslamiyet’in doğuşu sırasında önemli bir ticaret merkezi konumunda bulunan Mekke’de okuma yazma bi­lenlerin sayısı, Medine’ye nispetle daha çoktu. Bunlardan Müslüman olanlar, İslamiyet’in ilk devirlerinde Hz. Peygamber (s.a.v)’in emirleri doğrultusunda hareket ederek Kur’an-ı Kerim’i yazmakla meşgul olmuştu.

Sade ve tabiî yaşayışları sebebiyle zihinleri berrak olan bu insanların içinde, işittikleri uzun bir şiiri veya hitabeyi hemen ezberleyebilecek kadar güçlü hafızaya sahip bulunanlar vardı.

Hz. Peygamber (s.a.v)’in, bazı önemli sözlerini, üçer defa tekrarlaması [6] ve kelimeleri ‘sayılacak derecede’ yavaş telaffuz etmesi [7] sebebiyle dinleyiciler, söylediklerini kolayca öğrenebiliyor­lardı.

Resulullah (s.a.v)’in meclislerine nöbetleşe katılan ve emirlerini dinleyip bellemeye gayret eden sahabiler de [8] duyup öğrendikleri ha­disleri kendi aralarında müzakere ediyorlardı.

Hz, Peygamber (s.a.v)’in, sahabilere; kendi sözlerini dinleyip öğrenmele­rini emretmesi ve öğrendiklerini başkalarına tebliğ edenlere hayr duada bu­lunması [9] onların hadisleri bir ibadet şekliyle öğrenip başkalarına nakletmelerini sağlamıştır.

Ayrıca Mescid-i Nebevî’nin bitişiğinde oturan ehl-i Suffe’de Resulullah (s.a.v)’den hadis tahsil ermişlerdir.

Hz. Peygamber (s.a.v)’in, Mekke’de iken hadisleri yazmak isteyen her­kese izin vermek istemediği bilinmekle birlikte Resulullah (s.a.v)’den bu konuda izin alan sahabiler, duyup öğrendikleri hadisleri, hem ezberlediler ve hem de yazdılar.[10]

“Sahîfe” adıyla anılan bu belgeleri kaleme alan sahabiler arasında, 1000 civarında hadis ihtiva eden “es-Sahîfetü’s-Sâdıka”nm sahibi Abdul­lah ibn Amr başta olmak üzere Sa’d b. Ubâde, Muâz b. Cebel, Hz. Ali, Amr b. Hazm el-Ensârî, Semure b. Cündub, Abdullah ibn Abbâs, Câbir b. Abdul­lah, Abdullah b. Ebi Evfâ ile Enes b. Mâlik bulunmaktadır.

Bu ilk yazılı kaynaklardan biri olup Ebu Hureyre tarafından talebesi Hemmâm b. Münebbih’e yazdırılan ve içinde 138 hadis bulunan “Sahîfetü Hemmâm b. Münebbih” (es-Sahîfetü’s-Sahîha) ilk defa Muhammed Hamidullah tarafından yayımlanmıştır.

Ebu Musa el-Eş’arî’den oğlunun, ondan da torunun rivayet ettiği “Müsnedü Büreyd” adıyla tanınan 40 hadislik cüz de vardır.[11]

Hadislerin Tedvini

Hadis tedvinini çabuklaştıran sebeplerin başında, Hz. Osman’ın şehid edilmesi olayından hemen sonra Havâric ve Galiye gibi siyasî fırkaların, 1 (7.) yüzyılın sonlarından itibaren Kaderiye ve Mürcie, bir müddet sonra da Ceh-miyye ve Müşebbihe gibi mezheplerin ortaya çıkması gelir. Bu fırka ve mez­hep taraftarlarının, işlerine gelmeyen hadisleri inkar etmeleri, görüşlerini güç­lendirmek maksadıyla hadis uydurmaları, hadisleri toplamakla meşgul olan kişileri konu üzerinde düşünmeye ve önlem almaya sevketmiştir.

Özellikle Şia’nın kendi grupları, daha sonra Abbasî devleti taraftarlarının sultanlar lehinde rivayet icat etmeleri, ayrıca bazı menfaatçiler ile ırk ve mez­hep taassubuna kapılmış cahillerin ve İslam aleyhtarlarının kendi düşünceleri doğrultusunda hadis uydurup yaymaları, bazı kimselerin iyi niyetle de olsa bunlara hadis uydurarak karşılık vermesi, tedvine taraftar olmayan muhad-dislerin bu konuya yaklaşımlarını değiştirin iştir.

I (7.) yüzyılın ilk yarısından itibaren rivayette, isnad konusu gündeme gelmiştir. İsnadın başlamasından itibaren Ehl-i sünnete mensup ravilerin ri­vayetleri kabul görmüş, Ehl-i bid’atin rivayetleri alınmamıştır.[12]

Bunun sonucu olarak; hadisi bir uzmanlık sahası olarak gören kimseler tarafından raviler titizlikle takip edilmiş; yaşayışları, dine bağlılıkları ve dü­rüstlükleri, bid’atle ilgileri bulunup bulunmadığı, özellikle yalan söyleyip söy­lemedikleri, hafızalarının zayıf olup olmadığı araştınlmış ve böylece daha I. yüzyılda cerh ve ta’dil ilmi doğmuş, bunun sonucunda ravilerin hal tercüme­leri (biyografileri) hakkında geniş bir birikim meydana gelmiştir.

Halife Ömer ibn Abdulazîz, ileri gelen alimlerin hadisleri yazma işine kar­şı çıkmayacağını anlayınca, hem samimiyetsiz kişilerin hadislere zarar ver­mesini önlemek ve hem de o güne kadar bir araya getirilmemiş olan sahih hadisleri kaybolmaktan kurtarmak için tedvin işini resmen başlatmaya karar vermiştir. Bu sebeple de valilere, Medine halkına, tanınmış alimlere ve kadısı Ebu Bekr ibn Hazm’a gönderdiği yazıda alimlerin ölüp gitmesiyle hadisin yok olmasından endişe duyduğunu, bu nedenle de Hz. Peygamber (s.a.v)’in ha­dislerinin ve sünnetlerinin araştırılıp yazılmasını istediğini ifade etmiştir.[13]

Sahabilerin fetvalarını sünnet olduğu düşüncesiyle yazan, hatta duyduğu her rivayeti kaydettiği çok sayıda kitaba sahip bulunan İbn Şihâb ez-Zührî (ö. 124/742), ulaşabildiği hadisleri derleyerek halife Ömer ibn Abdulazîz’e gön­dermek suretiyle onun emirlerini ilk uygulayan muhaddis olmuştur. Ömer ibn Abdulazîz’de, toplanan bu hadisleri çoğaltarak çeşitli bölgelere göndermiştir.[14]

Sahabe tarafından kaleme alınan sahifeler bir yana, bir tespite göre; I. (7.) yüzyılın ikinci yarısı ile II. (8.) yüzyılın ilk yansında 400 kadar muhaddis tarafından hadislerin yazıldığı artık belgeleriyle bilinmektedir.[15]

Hadislerin Tasnifi

Hadislerin tedvini tamamlanınca, bunların sistemli bir kitap haline getiril­mesi ve böylece aranan hadisleri kolayca bulmaya imkan verecek usullerin geliştirilmesi yönündeki çalışmalar ağırlık kazanmıştır.

Bazı alimler, hadisleri konularına göre tasnif, etmeyi ve bu şekilde “Musannef” adı verilen türde eserler yazmayı denerken, bazıları da hadisleri ilk ravileri olan sahabilerin adlarına göre sıralayarak “Müsned” denen türde kitaplar te’Iif etmeyi tercih etmiştir.

Hadisleri bablara göre sıralamaya kimin daha önce başladığı bilinmemekle birlikte Tirmizî [16] ve daha geniş bir şekilde Râ-mahürmüzî’nin verdiği bilgiye göre; bu konuda ilk çalışmayı, genellikle “el-Musannef [17] diye anılan eserleriyle Mek­ke’de İbn Cüreyc (ö. 150/767), Yemen’de Ma’mer b. Râşid, Basra’da İbn Ebi Arûbe ile Rebî’ b. Sabîh (Subeyh) Küfe’de Süfyân es-Sevrî, Medine’de Mâlik b. Enes, Horasan’da Abdullah b. Mübarek, Rey’de Cerîr b. Abdulhamîd, Şam’da Velîd b. Müslim gibi muhaddisler yapmıştır.[18]

İlk tasnif çalışmalarıyla tanınan bazı muhaddislerin II. (8.) yüzyılın ortala­rında vefat etmesi, bu çahşmalann aynryüzyıhn ilk çeyreğinden itibaren ha­zırlanmış olduğunu göstermekte, dolayısıyla tedvin ve tasnif işlerini kesin bir çizgiyle birbirinden ayırmaya imkan bulunmadığını ortaya koymaktadır.

III. (9.) yüzyılında hadis kitaplarında değişik ihtiyaçlara göre muhtelif sis­temler uygulanmıştır. Bunların en yaygın iki şekli hadislerin ravi adlarıyla (ale’r-Ricâl) ve konularına (ale’l-Ebvâb) göre tasnif edilmesidir.

Hadislerin ilk ravisi olan sahabilerin adlanın esas alarak her saha-binin bütün rivayetlerini sağlamlık derecesine bakmadan bir araya getiren “Müsned”lerin ilk musannefileri olarak Esed b. Mûsâ (ö. 212/827), Ubeydullah b. Mûsâ el-Absî, Yahya b. Abdulhamîd el-Himmânî, Müsedded b. Müserhed ve Nuaym b. Hammâd’ın adlarını zikredilmektedir. Bunların eserleri hakkında fazla bilgi bulunmamakla beraber Ebu Dâvud et-Tayâlisî (ö. 204/819)’nin “el-Müsned”i ile Mekke’de kaleme alınan ilk “Müsned”ler arasında sayılması gereken Abdullah b. Zübeyr el-Humeydî (ö. 219/834)’nin “el-Müsned” ve en hacimli hadis külliyatından biri olan Ahmed b. Hanbel (ö. 241/855)’in “el-Müsned”i günümüze ulaşmıştır.

Ravi adlarına göre tasnif edilen kitaplardan olan “Mu’cenT’lerde, ri­vayetler, sahabe adına göre yada “Mu’cem”i tasnif eden muhaddisin hoca­larının adlarına göre ya da ravilerin yaşadığı şehirlere göre tertip edilmiştir. Taberânî (ö. 360/970)’nin üç “Mu’cem”İ bu türün en tanınmış örnekleridir.

Konularına göre tasnif edilen, bu sebeple genel olarak “Musannef” diye anılan hadis kitaplarının ilk Örnekleri de Ma’mer b. Râşid (ö. 153/770)’in “el-Câmi'”i ile Mâlik b. Enes (ö. 179/795)’in “el-Muvatta'”sıdır. Bu türün III. (9.) yüzyıhndakî örnekleri Abdurrezzâk es-San’ânî (ö. 211/826-827) “el-Mu-sannef’i ile Ebu Bekr ibn Ebi Şeybe (ö. 235/849)’nin “el-Musannef’i gös­terilebilir III. (9.) yüzyılda tasnif edilen en önemli hadis kitapları olarak “Kütübü Sitte” kabul edilmektedir. Bunların içinde sadece sahih hadisleri toplamayı hedef aldıklarından Buhârî ile Müslim’in “el-Câmhı’s-SahüTleri, Kur’an’dan sonra İslam’ın en güvenilir iki kitabı sayılır. Bu altı kitabın sonuncusu olarak Mâlik b. Enes’in “el-Muvatta”smi yada Abdullah b. Abdurrahman ed-Dârimî (ö. 255/868)’nin “es-Sünen”ini gösterenler olmuşsa da yaygın kanaate göre altıncı kitap, İbn Mâce (ö. 273/886)’nin “es-Sünen”idir. Diğerleri, Ebu Dâvud (ö. 275/888)’un “es-SüneiTi, Tirmizî (ö. 279/892)’nin “es-Sünen”i ve Nesâî (ö. 303/915)’nin “eI-Müctebâ”si diye bilinen “es-Sünen”idir.

Bu yüzyılda bir çok muhaddisin yetişmesinde emeği geçen, hadisler ile ravileri ve hadis kitaplarına dair tenkitlerinden faydalanılan diğer muhaddisler arasında Affân b. Müslim, Saîd b. Mansûr, İbn Sa’d, Yahya b. Maîn, Alî b. Medînî, İshâk b. Râhûye, Ebu İshâk el-Cüzcânî, Ebu’l-Hasan el-İclî, Ebu Zür’a er-Râzî, Baki’ b. Mahled, Ebu Hatim er-Râzî, Ebu Zür’a ed-DImeşkî, İbn Ebi Asım ve Bezzâr’ın adları sayılabilir.

III. (9.) yüzyılda hadislerin muhtevasıyla ilgili çalışmalar yapılmış olup Ebu Ubeyd b. Kasım b. Sellâm (ö. 224/839)’ın kırk yılda meydana getirdiği “Garîbu’l-hadîs” adlı eseri bu yeni türün örneği olarak zikredilmektedir. Daha sonra da bu tür de pek çok yazılmıştır.

10. (10.) yüzyılda hadislerin kitaplarda toplanmış olması sebebiyle şifahî rivayet yavaşlamaya başlamış, genellikle orijinal kitap te’lifi yerine daha ön­ceki yüzyıllarda meydana getirilen hadis kitaplarından derleme ve ihtisarlar yapılmaya başlanmıştır.

Bundan dolayı alimler, IV. (10.) yüzyılın başını; mutekaddimîn dönemi­nin sonu, müteahhirîn devrinin başlangıcı olarak değerlendirmişlerdir.

Bu dönemin en tanınmış muhaddislerinden Ebu Ya’lâ el-Mevsilî (ö. 307/919)’nin “el-Müsned”i, İbn Cerîr et-Taberî (ö. 310/922)’nin “Tehzî-bu’l-âsâr”ı, İbn Huzeyme (ö. 311/923)’nin “es-Sahîh”i, Ebu Avâne el-İsfe-râyînî (ö. 316/928)’nin “el-Müsnedü’1-muhrec alâ Kitabi Müslim ibnü’I-Haccâc”ı, İsmâilî (ö. 371/982)’nin “eI-Müstahrec”i, Ebu Ca’fer et-Tahâvî (ö.321/933)’nin “Şerhu Meâni’l-Âsâr’ı, İbn Hibbân (ö. 354/965)’m daha önceki hadis kitaplanndan tamamen farklı bir tertipte hazırladığı “el-Müsnedü’s-Sahîh”i, Taberânî (ö. 360/970)’nin hocalarının adlarına göre tertip ettiği “el-Mu’cemu’I-Evsat” ile “el-Mu’cemu’s-Sağîr” adlı eserlerin­den daha hacimli olup sahabe adlarına göre alfabetik olarak tasnif ettiği “el-Mu’cemu’l-Kebîr”i, Dârekutnî (ö. 385/995)’nin “es-Sünen”i ve Hâkim en-Nîsâbûrî (ö. 405/1014)’nin “el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn”ı tasnif edilmiş­tir.

1. yüzyılda daha sonraki çalışmalara kaynaklık eden önemli dirayet ki­tapları da te’lif edilmiştir. Bunların içerisinde; İbn Ebi Hatim (ö. 327/938)’in hem sika ve hem de zayıf hadis ravilerinin tenkidine dair yazdığı “el-Cerh ve Ta’dîl”i, Râmehürmüzî’nin ilk hadis usûlü çalışması çalışması olduğu kabul edilen “el-Muhaddisu’1-fasl ve beyne’r-râvî ve vâî” adlı eseri, İbn Adiyy (ö. 365/975)’in zayıf raviler hakkında münekkitlerin görüşlerini aktardığı ve bu ravilerin rivayetlerinden örnekler verdiği “el-Kâmii fî duafâi’r-ricâl”i, Hattâbî (ö. 388/998)’nin önce Ebu Davud’un “es-Sünen”ine “Meâlimu’s-Sü-nen”, ardından Buhârî’nin “el-Câmiu’s-Sahîh”ine “İ’lâmu’s-Sünen” adıy­la yazdığı sahasında ilk çalışmalar olarak kabul edilen hadis şerhleri, Halef el-Vâsitî ö. 401/1010)’nin Etraf” kitaplarının ilk örneklerinden olan “Etrâfu’s-Sahîhayı ile Ebu Mes’ud ed-Dımeşkî (ö. 401/1010)’nin Etrâfu’s-Sahî-hayn”i, Hâkim en-Nîsâbûrî (405/1014)’nin hadis usûlüne dair ilk ve önemli kaynaklardan biri olan Ma’rifetu ulûmi’l-hadîs”i bu tür eserlerdendir.
2. (11.) yüzyılda ve daha sonraki dönemlerde yapılan çalışmaların temel özelliği değişmemiş, tanınmış hadis kitaplarının farklı şekillerde yeniden tertip edilmesinden ibaret olan tasnifler devam etmiştir. Bu yüzyılın başlarında Ebu Nuaymel-İsfehânî (ö. 430/1038) “el-Müsnedü’I-müstahrec alâ Sahihi Müslim”i ve sahabenin hayatına dair “Ma’rifetu’s-sahâbe”yi, Mısırlı mu-haddis ve tarihçi Kudâî hadislerden kolayca faydalanılmasını sağlamak ama­cıyla kısa metinli 897 hadisi yarı alfabetik olarak sıraladığı “Şihâbul-Ahbâr”i yazmış, hadise dair çeşitli eserleri bulunan Ahmed b. Hüseyin el-Beyhakî (ö. 458/1066} diğer hadis kitaplarında bulunmayan pek çok hadisi, sahabe ve tabiîn sözlerini muhtelif rivayetleriyle birlikte “es-Sünenü’l-Kübrâ”da bir araya getirmiş ve “Ma’rifetu’s-sünen ve’1-âsâr” adlı eserinde ise Şafiî fıkhı­nın dayandığı 20.881 hadisi, sahab ve tabiîn sözünü toplamış, Endülüslü muhaddis İbn Abdilberr en-Nemerî (ö. 463/1071) ise bütün sahabilerin ha­yatını yazmak amacıyla başladığı “el-İsti âb fî ma’rifeti’l-ashâb”da tekrarla-riyla birlikte 4225 kadar sahabiye yer vermiş ve “Câmiu’I-beyâni’l-ilm”de ise ilim ve ilmin öğrenilmesine dair Hz. Peygamber (s.a.v), sahabe, tabiîn ve daha sonraki alimlerin tavsiye ve tecrübelerine dair rivayetleri senedleriyle birlikte derlemiş ve yine “et-Temhid limâ fi’1-Muvatta mine’l-meânî ve’l-esânid”de ise İmam Mâlik’in “el-Muvatta”sını şerhetmiştir.
3. (11.) yüzyılın ikinci yarısından itibaren önemli hadis kitaplarındanseçmeler yapmak, hatta bütün hadisleri biraraya getirmek düşüncesiyle çeşitli boyutlarda derleme eserler kaleme alınmıştır. Geniş kapsamlı hadis kitapları tasnif etme gayretleri arasında Hasan b. Ahmed es-Semerkandî (ö. 491/-1098)’nin İslam dünyasında o zamana kadar bir benzerine rastlanmadığı ve 800 cüz içinde muhtemelen mükerrer rivayetleriyle birlikte 100.000 hadis ih­tiva ettiği belirtilen “Bahru’l-esânid fî sıhâhi’l-mesânid” adlı eserinin önemli bir yer vardır.[19]Ancak bu eser günümüze kadar gelmemiştir.

Ferrâ el-Begâvî (ö. 516/1122)’nin 4931 yada 4719 hadis ihtiva eden “Mesâbîhu’s-sünne” adlı eseri yüzyıllar boyunca büyük bir ilgi görmüştür.

Endülüslü muhaddis Rezîn b. Muâviye es-Sarakustî (ö. 535/1140) ise İbn Mâce’nin “es-Sünen”i yerine İmam Mâlik’in “el-Muvatta”sını koyarak Kütübti Sitte’deki hadisleri “et-Tecrîd li’s-sıhâh ve’s-sünen” adlı eserini toplamış, bu eseri yetersiz gören Mecdüddin İbnü’1-Esîr (ö. 606/1209) bölüm adlarını alfabetik sıraya koyarak bu eseri yeniden tertip etmiş ve çalışmasına “Câmiu’1-usûl li ehâdisi’r-resûl” adını vermiştir.

VII. (13.) yüzyılda ve daha sonraki dönemlerde hadis rivayeti geleneği eskiye göre azalarak devam etmiş, bu arada İbnü’s-Salâh (ö.643/1245) “Ulûmu’l-hadîs” olarak da bilinen ve hadis usûlü çalışmalarının mihverini teşkil ederek yüzlerce çalışmaya konu olan “Mukaddime”sini kaleme almış­tır.

Radıyyuddin es-Sagânî (ö. 650/1252)’nin “Sahîhi Buhârî” ile “Sahihi Müslim”den seçtiği 2267 merfu’ hadisi senedlerini vermeden yarı alfabetik sırayla topladığı “Meşâriku’l-envâri’n-nebeviyye” adlı eseri uzun yıllar ders kitabı olarak okutulmuştur.

Hadis alanındaki te’lifleriyle biline Münzirî (ö. 656/1258), büyük rağbet gören “et-Tergîb ve’t-Terhîb”ini pek çok kitabı taramak suretiyle meydana getirmiştir.

Bu yüzyılın en velûd alimlerinden olup hadis usûlü alanında da önemli eserler yazan Nevevî (ö. 676/1277), “el-Minhâc fi şerhi Sahîhi Müs­lim’den başka daha çok toplumsal ve ahlakî mahiyetteki hadisleri ihtiva et­mesi sebebiyle günümüzde de elden düşmeyen “Riyâzü’s-Sâlihîn” adlı ese­ri, dua ve zikir konusundaki hadisleri biraraya getiren “el-Ezkâr”ı tasnif et­miştir.

Özellikle ravilere ve tanınmış şahsiyetlere dair kaleme aldığı pek çok kitabıyla bilinen Zehebî (ö. 748/1348)’de “Tezkiretü’I-Huffâz”i ve zayıf ravi­lere dair “Mîzanu’I-İ’tidâl” ve tanınmış muhaddislere dair “Siyerü a’lâ-mi’n-nübelâ” adlı kitapları yazmıştır.

Ebu’1-Fidâ İbn Kesîr (ö. 774/1372)’in Kütübü Sitte, İmam Ahmed’in “el-Müsned”i, Taberânî’nin üç “Mu’cenT’i, Bezzâr ve Ebu Ya’lâ el-Mevsilî’nin “Müsned’lerini esas kabul ederek kaleme aldığı, fakat gözlerini kaybettiği için Ebu Hureyre’nin bir kısım rivayetlerini derleyemediği, bununla beraber 35.463 rivayeti biraraya getirdiği “Câmiu’l-mesânid ve’s-sünen el-hâdî li akvemi sünen” adlı eseri büyük bir gayretin mahsulüdür.

Suyûtî (ö. 911/1505)’nin “Cem’u’l-cevâmr”iyîe İbn Kesîr’in başlattığı çalışmayı daha ileriye götürmüştür.

15. (15.) yüzyılın dikkate değer çalışmalarından biri, “Zevâid” kitapları­nın tasnifidir. Nureddin el-Heysemî (ö. 807/1405)’nin “Mecmâu’z-zevâid”i, Mısırlı muhaddis Ahmed b. Ebu Bekr el-Bûsirî (ö. 840/1436)’nin pek çok zevaid çalışması, asrının yegane hadis hafızı olarak bilinen İbn Hacer el-Askalânî (ö. 852/1447)’nin, İmam Ahmed’in de aralarında bulunduğu ta­nınmış 8 muhaddisin “Müsned”lerİn de bulunmakla beraber Kütübü Sitte’de yer almayan hadisleri biraraya getirdiği “el-Metâlibu’I-âliye”si bu tü­rün örneklerindendir.

İbn Hacer’in hadisle ilgili yüzlerce te’lifi arasında “Feth’1-Bârî bi şerhi Sahîhi Buhârî” ile “el-İsâbe fî temyizi s-sahâbe” adlı eserleri özellikle kay­dedilmelidir.

Halk arasında yaygın olan hadisleri, hadis diye bilinen hikmetli sözleri ve mevzu hadisleri biraraya getiren Muhammed b. Abdurrahman es-Sehâvî ö. 902/1497’nin “el-Mekâsidu’l-hasene”si ile İsmail b. Muhammed el-Aclûnî (ö. 1162/1749)’nin kaleme aldığı, bu eseri de ihtiva eden aynı konudaki ge­niş eseri “Keşfu’1-hafâ ve müzîlü’1-Übâs amme ‘ş-t eh ere mine’l-ehâdisi alâ elsineti’n-nâs” adlı önemli çalışmalardır.

Çeşitli eserleri yanında hadis derlemecilîğiyle de tanınan Suyûtî (ö. 911/-1505)’nin 200.000 civarında olduğunu tahmin ettiği bütün hadis rivayetlerini biraraya getirmek amacıyla, bir kısmı günümüze ulaşmayan 71 kaynağı tara­yarak kaleme almaya başladığı, ancak vefatı sebebiyle tamamlayamadığı “el-Cem’u’I-cevâmi'” adlı eseri ile bu eserden seçtiği ve alfabetik olarak sırala­dığı kısa metinli 10.000 hadisi ihtiva eden “el-Câmiu’s-sağîr”i, bu dönemin önemli hadis çalışmalarıdır.

Muttaki el-Hindî (ö. 975/1567)’nin “Kenzu’l-ummâl fî süneni’l-akvâl vci-ef’âl”i, hadis metinlerini ihtiva eden en hacimli kitap sayılabilir. Eser de, Suyûtî’nin söz konusu iki çalışması ile “Ziyâdetu’l-câmi’s-sağîr”indeki ha­disler, bölüm ve bablara göre sıralanmış, ardından bu bölümler adlarına göre alfabetik sıraya konmuştur.

Muhaddislerin tükenmeyen gayretleri sonunda; Hz. Peygamber (s.a.v)’in hadisleri biraraya getirilmiş, hadisler arasındaki rivayet farklılıkları azaltılmış, bu arada hadisleri rivayet eden kimselerin hayatlan, şahsiyetleri, bilgilerinin ve hafızalarının sağlamlık derecesi en ince noktasına kadar tespit edilmiştir.

İlk devirlerde yapılan seyahatler, hadisleri toplamayı hedef almakla bera­ber daha sonraları âlî isnad elde etmek ya da duyulmamış bir hadisi tespit edebiimek amacıyla sürdürüülmüştür.[20]

Şarkiyatçılar Ve Hadis

Şarkiyatçılar, Hz. Peygamber (s.a.v)’in hadisleri yasaklaması sebebiyle sahabiler tarafından pek az hadisin rivayet edildiğini, hadis külliyatını doldu­ran rivayetlerin çoğunun Hz. Muhammed (s.a.v) ile ilgisi bulunmadığını, bun­ların, ortaya çıkan yeni meselelere çözüm getirmek için II. (8.) ve III. (9.) yüz­yıllarda İslam hukukçuları tarafından uydurulduğunu ileri sürerler.

Ayrıca hadislerin farklı görüşlere mensup kimseler tarafından ortaya atıl­ması yüzünden birbiriyle çeliştiğini esasen bir kısmının Tevrat’tan, İncil’den ve eski hurafelerden derlendiğini iddia ederler.

Şarkiyatçıların hadis konusunda farklı sonuçlara varmasının sebebleri arasında İslam alimleri tarafından güvenilir kabul edilmeyen Vâkidî, Ebu’l-Ferec el-İsfehânî gibi kişilere, ayrıca delil olarak kullanılmayan şaz, garîb, hat­ta mevzu rivayetlere fazlaca değer vermeleri zikredilebilir.

Şarkiyatçıların, ilmîlik iddiasıyla hadisleri tarihî olaylara göre uygun dü­şüp düşmediğine bakarak açıklamaya kalkışmalarını, en sahih hadislerin bile belli bir zamanda ve belli maksatlarla uydurulduğunu ileri sürmelerini ilmîlikle bağdaştırmak mümkün değildir. Onların bu tutumunun ardında yatan te­mel fikir ise islam’ın ilahî vahye dayanmadığı ön yargısıdır. [21]

1. H. A Juynboll’ün belirttiğine göre; hadislerin büyük bir kısmının uy­durma olduğunu ilk defa Avusturyalı şarkiyatçı Aloys Spren ger iddia et­miştir.[22]

Hadis hakkında en geniş araştırmayı yapan ve daha sonraki şarkiyatçılar tarafından sözü senet kabul edilen Ignaz Goldziher’in kendini tarafsız gös­termeye gayret eden tavrı ile, açıkça İslam aleyhtarlığı yapmaktan kendilerini alamayan İtalyan şarkiyatçısı Leone Caetani ve papaz Henri Lammens gi­bilerinin tavırları ve kanaatleri; hadisin, Kur’an’dan sonra İslam’ın ikinci kay­nağı sayılabilecek güvene sahip olmadığı noktasında birleşmektedir.

Goldziher, başlangıçta hadislerin fazla bir yekûn tutmadığını, fakat son­radan uydurulan rivayetlerle bu miktarın arttığını ileri sürmekte, buna delil ol­mak üzere sahabilerin pek az hadis rivayet ettiklerini, rivayet sırasında son derece titiz davrandıklarını, ayrıca ilk zamanlarda Hz. Peygamber (s.a.v)’in hadislerin yazılmasına izin vermediğini, bunun sonucu olarak ta daha sonraki zamanlarda bir çok alimin hadislerin yazılmasını uygun görmediğini söyle­mekte ve buradan hareketle, “Bana Kitap ile birlikte onun bir benzeri ve­rildi” mealindeki hadisi müslümanların uydurduğunu iddia etmektedir.[23]

Hadislerin, başta sahabiier olmak üzere son derece raviler tarafından da­ha sonraki nesillere aktarıldığını gösteren delilleri, Goldziher’in yaptığı gibi hadislerin aleyhine olacak şekilde değerlendirmek, en iyimser bir yorumla İslam’ın ilk temsilcilerinin dinî heyecanlarını, Resulullah (s.a.v)’e bağlılıklarını ve dinin ancak onun uygulamalanyla doğru bir şekilde anlaşılabileceğine olan inançlarını bilmemekle izah edilebilir.

Nitekim bazı sahabiler, hadis rivayetinde titiz olmakla beraber kişiyi bil­diğini gizlemekten sakındıran ayetler karşısında ölüm döşeğinde bile ken­dilerini hadis rivayetine mecbur hissetmişlerdir.

Öte yandan uzun bir hayat süren bir kısım sahabilerin karşılaştıkları olaylar üzerine Resulullah (s.a.v)’den duyup öğrendiklerini aktarmaları ve kı­sa ömürlü arkadaşlarına nispetle daha fazla rivayet etmeleri tabiî görülmeli­dir.

Aşere-i mübeşşerenin ittifakla naklettiği, Kütübü Sitte müellifleri başta ol­mak üzere bir çok hadis aliminin eserlerinde yer verdiği, en titiz muhaddis­lerin bile mütevatir hadisin yegane örneği kabul ettikleri, “Kim benim ağzımdan bilerek hadis uydurursa cehennemdeki yerine hazırlansın [24] mealindeki hadisi, uydurma hareketini önlemek amacıyla muhaddislerin Ürettiğini söylemesi [25] esasen Goldziher’in hiçbir bilimsel ölçeğe değer vermediğini göstermektedir.

Dinde önemli bir yeri bulunan “Yapılan işler, niyetlere göre değer kazanır [26] mealindeki hadisin de güvenilir bütün hadis kitaplarında yer alma­sına, hem İslam’ın ruhuna ve hem de “Herkes kendi mizaç ve meşrebine

göre iş yapar” mealindeki ayete [27] uygun olmasına, aynca Goldziher’in hadisleri değerlendirirken dikkate aldığı tarihi gelişmeyle ilgili bir yanının bulunmamasına rağmen sonradan uydurulduğunu ileri sürmesi [28] şaşırtıcıdır.

Goldziher’in “Hadislerin büyük bir kısmının eyaletlerde kendiliğinden ortaya çıktığı”, bunlann “mevziî bir görüşü desteklemek için vücut bulduğu [29] şeklindeki iddiası, şarkiyatçıların ha­disler hakkındaki genel kanaatinin yansıtmaktadır. Onun, bizzat müslüman münekkitlerin pek çok rivayetin bölgesel özelliğine işaret ettiğini söyleyerek görüşünü desteklemek üzere “Süneni Ebu Dâvud” ve “Süneni Tirmi-zî”den verdiği örnekler, aslında bir şehre yerleşen bir sahabinin belki de tek başına Resululİah (s.a.v)’den duyduğu sebeplerle bölgesel özellik taşıyan ri­vayetleridir.

Hadislerin Hz. Peygamber (s.a.v) zamanında yazılmaya başladığı konu­sundaki delilleri görmezlikten gelen, aynca tedvin ve tasnif çalışmalannı birbi­rine karıştıran Goldziher, meselenin içinden çıkamayınca İslamî kaynaklarda bu konuda çelişkili bilgiler bulunduğunu ileri sürmekte ve bu sebeple tedvinin başlangıcını III. (9.) yüzyılına kadar götürmektedir.

Böyle düşünen şarkiyatçılar ile tedvin faaliyetinin II. (8.) yüzyılında baş­ladığını söyleyerek daha mutedil görünenlerin maksatları farklıdır. Bu ikinci gruptakilerin amacı, o tarihten itibaren yazıya güvenildiği, bu sebeple hadis­leri ezberleyerek muhafaza etme geleneğinin terk edildiği düşüncesini ortaya atmaktadır.

III. (9.) yüzyılında başlatanların gayesi ise, geç bir tarihe kadar yazrlma-dığı için hadisleri sağlam bir şekilde korunamadığı kanaatini uyandırarak ha­dis tedvin edenlerin kendi görüşlerine uyan rivayetleri toplandıkları ve işlerine geldiği şekilde hadis uydurdukları hususundaki görüşlerine zemin hazırla­maktır.

Goldziher, hadislerin sonraki dönemlere güvenilir bir şekilde intikal etmediğişeklindeki tezine dayanak hazırlamak üzere önemli bazı hadis otori­telerinin güvenirlilii hakkında şüphe uyandırmaya çalışmış, bunun için de ha­dislerin resmi tedvininde birinci derecede rol oynayan İbn Şihâb ez-Zührî’yi seçerek onu hadis uydurmacılığıyla suçlamıştır.

İtalyan şarkiyatçısı Leone Caetani “Annali dell’Islam” İslam Ta­rihi adlı eserinde, “en mükemmel olan ve en şâyân-ı İ’timad isimlerden te-rekküb eden isnadlann bile II. Asır sonunda, belki III. asırda hadis uleması ta­rafından tertip ve adeta icat edilmiş olduğunu” iddia etmiştir.[30]

Hadislerin güvenirlilik ölçüsünü ilk kademede ortaya koyan isnad sistemi hakkındaki bu ağır ithamını hiç bir belgeye dayandırmaması, onun en öenmli konularda bile zan ve tahmin ile konuşmakta sakınca görmediğini kanıtla­maktadır. Kendi kaynaklarından biri olan ve II. (8.) yüzyılın başlarında yazı­lan İbn İshâk’ın küçük hacimli “es-Sîre”sinde bile 200’e yakın isnadın kul­lanılmış olduğunu görmezlikten gelmesi, tıpkı hadis metinleri gibi isnadınların da daha sonraları icat edildiğini kabul etmesi [31] sebebiyledir.

Caetani’nin hadisler hakkındaki peşin hükmünün örneklerinden biri de şudur: Hollandalı şarkiyatçı Reinhart Dozy’nin bütün müsteşrikler gibi Hz. Peygamber (s.a.v)’in uydurup Allah’a nispet ettiğini ileri sürdüğü Kur’an’a ve Resululİah (s.a.v)’e ağır hakaretler etmesi yanında “Sahihi Buhârî”nin yarı­sını “en titiz münekkitlerce bile sahih sıfatına layık” bulması, hadislerin çoğu­nun şifahî olarak korunduğunu ve bunların genellikle hicretin II. asrında ya­zıldığını söylemesi [32] gibi olumlu sayılabilecek tavırlarını Ca­etani “ihtiyatsızca kendisini bıraki vermiş iyimser bir güven” olarak nitele­mektedir [33] Zira ona göre “Sahihi Buhârî” ile “Sahihi hadisler, İslamiyet’in en gelişmiş bir devresindeki dinî, siyasî, içtimaî şartların bir çevresinden ibarettir.

Bu hadisler, Hz. Peygamber (s.a.v)’in söylediği sözler değil, hicretin II. (8.) yüzyilındaki müslümanların onun söylemiş olmasını istedikleri şeylerdir.[34]

Henri Lammens, Hz. Muhammed (s.a.v)’in erken vefat etmesinin Kur’-an’ı yeniden ele alıp ondaki bazı boşlukları doldurmasına fırsat vermediğini söylemekte, var olmayan sünneti ortaya çıkarmak veya mevcut fikirleri yer­leştirmek hadisin başvuru kaynağı olması gerektiğini, bu sebeple diğer hadis metinlerinin çok dikkatli ve titiz bir şekilde yeniden üretildiğini ileri sürmekte­dir.

David Samuel Margoliouth, Hz. Muhammed (s.a.v)’in kendinden son­ra bir hüküm ve dinî bir karar bırakmadığını söylemekte, ilk İslam cemaatinin uygulandığı sünnetin eski Arapların örfü olduğunu, bunların onun sünnetiyle bir ilgisi bulunmadığını, Peygamber’in temeli Kur’an’da olmayan bir kural ortaya koymadığını ileri sürmekte [35] şarkiyatçıların, fıkhı hüküm ve kararların Hz. Pey­gamber (s.a.v)’e izafe edildiği şeklindeki genel kanaatini paylaşmaktadır.

Reynold Alleyne Nicholson da, muhaddislerin birbirine zıt bir çok ha­disi Hz. Peygamber (s.a.v)’e isnad ettiklerini ve bunları te’lif imkanı bulama­dıklarını iddia etmekte, buna örnek olarak köpeklerin bir yerde öldürülmesini emreden, başka bir yerde de bunu yasaklayan rivayetleri göstermekte, ayrıca Ebu Hureyre gibi bazı sahabilerin tarlaları bulunduğu için köpek beslemeyi mubah gördüklerini, nitekim Abdullah ibn Ömer’in “Ebu Hureyre’nin tarlası vardır” diyerek onun bu konudaki açığını ortaya çıkardığını ileri sürmektedir.[36]

Nicholson’un, birbirini nakzeden pek çok hadis bulunduğu ve bunların metin tenkidine tabi tutulmadığı yolundaki iddiası gerçeği yansıtmamaktadır. Esasen birbirine zıt gibi görünen hadisler bulunmakla beraber bunlar diğer hadislere nispetle oldukça azdır.

İslam alimleri çok erken devirlerden itibaren hadisleri doğru anlamak, onların sahihini, zayıf ve mevzu olanını ayırmak için sened tenkidi yanında metin tenkidiyle ilgili prensipler de ortaya koymuşlar, özellikle birbirine mua­rız görünen rivayetler için geliştirdikleri şaz, münker, muzadarib, mensuh gibi ölçüler sayesinde bu tür problemleri çözmeye çalışmışlardır.

İmam Şafiî’nin “İhtilâfu’l-hadîs”i ile İbn Kuteybe’nin “Te’vîlu muhte­lifi hadîs”i, muhaddisler tarafından başından beri uygulanan bu prensipleri erken devirde getirdiğini ortaya koymaktadır.

Ebu Hureyre’nin tarlası bulunduğu ve bekçi köpeğine ihtiyacı olduğu için köpek beslemeyi mubah gördüğü, Abdullah ibn Ömer’in de, “Ebu Hureyre’nin tarlası vardır” diyerek onun bu konudaki hadisi uydurmakla suçla­dığı iddiasının gerçekle ilgisi yoktur. “Ebu Hureyre benden daha hayrlıdır, rivayet ettiklerini de benden daha iyi bilir [37] diyen, daha sonra bu hadisi “tarla köpeği” ilavesiyle bizzar rivayet eden [38] Abdullah ibn Ömer’in Ebu Hureyre’yi suçlaması mümkün gö­rünmemektedir.

Joseph Schacht, Hz. Peygamber hukukî mahiyette bir şey ya­pıp söylemeyi hiçbir zaman düşünmediği, esasen onun buna yetkisinin bu­lunmadığı kanaatini taşıdığı için, Goldziher gibi bu tür hadislerin II. (8.) ve III. (9.) yüzyılda yaşayan İslam alimleri tarafından uydurulduğunu ileri sürmüş­tür.

Schacht’in müsteşrikler tarafından çok beğenilen “Origins of Mu hanımadan Jurisprudence” adlı eserindeki cüretkar iddialarını Muhammed Mustafa el-A’zamî “On Schacht’s Origins of Mu ha m ma dan Jurîs-pru-dence” [39] adlı ça­lışmasıyla cevaplandırmıştır.

Siyasî, itikadî, hatta hukukî konularda hadis uydurulduğu tarihî bir vakıa olmakla birlikte bunların hadis otoriterleri tarafından zamanında tespit edilip değerlendirilmesi sebebiyle muteber fıkıh kitaplarında yer almadığı da bir gerçektir.

Philip Khuri Hitti, müslümanların hadisleri tıpkı Kur’an gibi vahiy mahsulü olarak kabul ettiklerini, halbuki hadislerin çoğunun Kitab-ı Mukad-des’ten, özellikle de İncil’den alındığını iddia etmekte; bunu ispatlamak ama­cıyla da suç işleyen kölesini dövmek için izin isteyen birine Hz. Peygamber (s.a.vj’in izin vermediği gibi onu günde 70 defa affetmesini öğütlediğine dair hadisin [40] Matta İncili’nden [41] Câbir b. Abdullah’ın, Medine’de Hendek Gazvesi’ne hazırlan ildiği sırada pişirdiği az bir yemeğin Resulullah (s.a.v)’in bereketiyle 1000 kişiyi doyurmasına dair hadisin de [42] Hz. İsa’nın da aynı şekilde 4000 kişiyi do­yurduğuna dair Matta încili’ndeki rivayetten (15/30-38) alındığını ileri sür­mektedir.[43]

Müslümanları Ehl-i kitaba benzemekten şiddetle sakındıran Hz. Pey­gamber (s.a.v)’in [44] Kitab-ı Mukaddes’ten faydalanması sözkonusu olamaz. Üstelik tahrifata uğrayan Kitab-ı Mukaddes’teki sözlerin Hz. İsa’ya aidiyeti kesin olmadığı, bu sebeple Resulullah (s.a.v)’in bu ifadeleri kabul veya reddetmeyi yasakladığı bilindiğine göre

[45]onun kendi yasağına uymaması, muhaddislerin de Hz. Peygamber (s.a.v)’in bu emrine karşı gelmeleri imkansızdır. Eğer Kitab-ı Mukaddes’teki bu sözler tahrif edilmemişse, aynı ilâhî kaynaktan bes­lenen iki peygamberin birbirine yakın sözler söylemesi ve benzer mucizeler göstermeleri tabiîdir, .

Theodor William Juynboll, “Encyclopedie de İslam”ın ilk baskısına yazdığı “Hadis” maddesinde hadis uydurmacılığı konusunu Goldziher’in gö­rüşlerine dayanarak genişçe ele almış; muhaddislerin Hz. Peygamber (s.a.v)’e ait söz ve fiilleri yeni zamanın düşüncelerine uygun şekle soktuklarını ve ga­yelerine uygun bir çok hadis ortaya çıkardıklarını belirterek bütün muhaddisleri suçlamıştır.

Juynboll da, diğer teşrikler gibi Hıristiyan akidelerinden, İncil’in ve apokrif kitapların fıkralarından, Yahudi fikriyatından, Yunan filozoflarının na­zariyelerinden faydalan ildiğini ileri sürmüş; akaid esasları, ahkâm, helal ve haram medenî ve cezaî hukuk, muaşeret, âhiret hayatı, yaratılış ve geçmiş peygamberler hakkında vb. dinî konulara dair hadis uydurulduğunu belirte­rek bütün hadisler üzerinde şüphe uyandırmak istemiştir.

---

[2] Nahl: 16/44, 64

[3] Ebu’1-Bekâ, Külliyât, s. 370, 402

[4] İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb, 7/33

[5] İbn Teymiyye, Fetava, 13/10; Keşfu’z-Zünûn, 1/635-636

[6] Buhârî, İlm 30

[7] Buhârî, Menâkıb 23

[8] Buhârî, İlm 27

[9] Buhârî, İlm 9, Hac 132; Ebu Dâvud, İlm 10; Tirmizî, İlm 7

[10] Müsned, 2/403

[11] Süleymâniye kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, nr. 541, vr 136-174

[12] Müslim, Mu­kaddime 5

[13] Buhârî, İlm 34; Dârimî, Mukaddime 43

[14] İbn Abdilberr, Câmiu’1-Beyâni’l-İlm, 1/331

[15] M. Mustafa el-A’zâmî, İlk Devir Hadis Edebiyatı, s. 58-161; İmtiyaz Ahmed, Delâilu’t-tev-sîki’l-mübekkir Ii’s-sünneti ve’1-hadîs, s. 416-590

[16] Kitâbu’1-İlel, s. 738

[17] el-Câmi’, es-Sünen, el-Muvatta

[18] Râmehürmüzî, Muhad-disu’1-Fasl, s. 611-614

[19] A’lâmun-nübelâ, 19/206

[20] İslam Ansiklopedisi, T.D.V., İstanbul 1997, 15/30-36

[21] Seyyid Hüseyin Nasr, İslam: İdealler ve gerçekler, s. 91

[22] The Authenticity of the Tradition Literatüre, s. 1

[23] Goldziher, AÜİFD, 19/223-235

[24] Bu hadisi rivayet eden sahabilerin isim listesi, tahricleri ve bu hadis ile ilgili açıklama için b.k.z: Kettânî, Mütevatir Hadisler, trc. Hanifı Akın, Karınca Yayınlan, İstanbul 2003 s 44-56

[25] Etudes sur tradition İslamique, s. 162-163

[26] Bu hadis ile ilgili olarak b.k.z: Kettânî, Mütevatir Hadîsler, trc. Hanifı Alan, Karınca Yayınla­rı, İstanbul 2003, s. 35-43

[27] İsrâ’: 17/84

[28] el-Akîde ve’ş-şerîa, s. 44

[29] Etudes sur tradition İslamique, s. 217

[30] İslam Tarihi, 1/86

[31] İslam Tarihi, 1/88

[32] Dozy, 1/161-165

[33] İslam Tarihi, 1/90

[34] İslam Tarihi, 1/91

[35] The Early Development of Muham-medanism, s. 66, 70, 76

[36] İzziyye Ali Taha, Mecelletü’l-Buhûsi’l-İslâmiyye, s. 284-285

[37] İbn Hacer, el-İsâbe, 7/438

[38] Müslim, Müsakât 56

[39] trc. Mustafa Ertürk, İslam Fıkhı ve Sünnet, İstanbul 1995

[40] Müsned, 2/90; Tirmizî, Birr 31

[41] 18/21, 22

[42] Müslim, Eşribe 141

[43] islam and the West, s. 105-107

[44] Buhârî, Enbiyâ 50; Müslim, İlm 6

[45] Buhârî, İ’tisâm 25, Tevhîd 51

---

for websites